Wanneer jy kerk toe gaan, verwag jy ʼn aktuele preek. Alle kerkgangers is dit daaroor eens.

Maar die eensgesindheid vervaag vinnig wanneer ons vervolgens die vraag wat nou eintlik ʼn aktuele preek is, aan die orde stel.

Is aktueel dieselfde as wat die media vir ons opdis? Is dit aktueel wanneer die preek uitvoerig op die politieke en sosiale toestande ingaan? Of moet ons die aktualiteit nader by die huis soek, sodat die preek herkenbare voorbeelde uit ons daaglikse lewe aan die orde stel? Of moet die konkrete situasie van die gemeente onder oë kom?

As dit gaan oor aktueel preek, draai ons gedagtes spoedig rondom dié soort vrae. Enersyds is dit reg: die preek is immers nie buite die tyd nie. Maar andersyds kan jou eie lewensgevoel of wêreldbeskouing op dié manier die maatstaf word waaraan jy die aktualiteit van die preek meet. Dan sal duidelik word dat daar nie baie sal oorbly nie wat na die maatstaf van God wèl aktueel is.

Die Bybel en die preek⤒🔗

Om jou gedagtes oor hierdie punt te toets, is dit leersaam om hulle eers op die Bybel te rig. Nie dat die Bybel en die preek onderling uitruilbaar is nie, maar hulle lê binne die één perspektief.

Wanneer ons die Bybel lees, verwag ons daar nie ʼn boodskap wat aan die spesifieke situasie waarin ons lewe, ontleen word nie. Ons weet inteendeel dat dit gaan oor woorde wat twintig of meer eeue gelede geskryf is. Tog is ons gevolgtrekking nie dat dit daarom in die Bybel oor ʼn boodskap gaan wat nie vir ons van belang is nie. Hoewel …  Hoe dikwels kla mense nie dat dit vir hulle niks sê wanneer hulle die Bybel lees nie? Dat hulle so min daaruit kry omdat dit lyk asof dit uit ʼn ander wêreld kom. Dit lyk asof ons ervaringswêreld so haaks is met wat ons in die Bybel lees dat dit maar moeilik is om die verband tussen die twee te sien. En in die praktyk sien mens dat heelwat mense daarom moeite ondervind om te erken dat God ons ook vandag in die Bybel aanspreek.

Dan gebeur dit natuurlik maklik dat jy wil hê dat die preek die boodskap na vandag toe moet ‘vertaal’. Dan beteken dit in feite dat die aktualiteit van die ou boodskap in eietydse gedaante aan jou voorgestel word. Die preek herskryf dan eintlik die Bybel sodat die boodskap aktueel word.

Word of is?←⤒🔗

Hiermee kom ʼn belangrike vraag aan die orde: is die evangelie aktueel, of word die evangelie eers aktueel wanneer dit in die prediking op vandag se lewe toegepas word? Sonder om diep op allerlei teologiese agtergronde van die vraag in te gaan, is dit duidelik dat dit ʼn deurslaggewende aspek in die vraag na aktuele prediking is.

Onder ons is daar in feite geen verskil van insig oor die antwoord op hierdie vraag nie. Die Bybel is aktueel omdat God daarin tot ons spreek. Toe Hy die apostels en profete sy Woord laat bring en opskryf het, het Hy reeds alle geslagte wat nog sou kom, insluitende ons sʼn, in die oog gehad (vgl. Romeine 15:4).

Die Bybel is nie ʼn boek met ʼn boodskap wat by sy ontstaan gesluit is nie. Die evangelie breek juis deur alle tydsgrense heen, reeds toe die lewe van die hele Nuwe Testamentiese gemeente binne die verwagting van Christus se wederkoms geplaas is. Die aktualiteit van die Bybel is dus altyd uitdruklik vooropgestel.

Tog is dit nie oorbodig om dit weereens in soveel woorde te sê nie, want die praktyk dui daarop dat baie mense wanneer hulle die Bybel lees in ʼn verknorsing beland omdat hulle, wanneer hulle vanuit hulle eie lewensituasie en -ervaring lees, maar net nie kan begryp wat hulle met baie van die Skrifgedeeltes moet doen nie.

Ons leef natuurlik in ʼn tyd wat vra of dit wat gesê word, relevant is. Maar wanneer ons met ons moderne (en Westerse!) oë na die vraag kyk, sal die antwoord baie eng moet wees. Elkeen wat besef dat daar in die geskiedenis na ‘vandag’, altyd weer ʼn ‘môre’ is waarin soveel ander dinge die wêreldbeeld bepaal en die gedagtes besig hou, sal dit erken. Wat gister relevant was, kan vandag van minder belang lyk. Dit relativeer ons gedagtes oor aktualiteit aansienlik.

Die Bybel leer ons juis om die rykdom van ʼn boodskap wat alle eeue omvat, te beleef. Wanneer dit binne hierdie raamwerk oor aktualiteit gaan, kom daar heelwat meer ter sprake as wat ons, met ons beperkte beskouing, gedink het. En dit is nie in die eerste plek omdat die kinders van God van alle eeue (dus ook in ander tye as ons sʼn) met hierdie Woord maar moet ‘regkom’ nie. Dit is omdat God Homself in sy Woord gee. Sy heil is aktueel in ons lewe. En die aktualiteit kan nie aan ons tydgebonde insig gemeet word nie, maar word bepaal deur God se ewige doel.

Dit sal nie kwaaddoen as ons dit by die lees van die Bybel en die luister na die preek realiseer nie. Dit bewaar jou van verskraling van wat God wil gee.

Wie net die eietydse wil sien en hoor, sal nie meer ʼn oog of oor hê vir dit wat van alle tye is nie.

Die geadresseerdes←⤒🔗

Die bostaande laat ons sien dat die ewige Woord en die konkrete gemeente nie twee gelyke pole is waartussen die preek hom afspeel nie. Die Woord is die bron, nie die gemeente nie. Die aktualiteit word dan ook nie deur die gemeente nie, maar deur die Woord beheers. Dit is om dié rede dat ek die vorige keer geskryf het dat ek nie aan ʼn tekskeuse van week tot week, na aanleiding van gebeure in die gemeente, glo nie. Wie sy teks so kies ‘vind sy preek in die gemeente’. Sy visie van die situasie van die gemeente is dan bepalend vir die aktualiteit van die preek. Die risiko is groot dat predikant en gemeente dan kortsigtig kan word in hulle besig-wees met die evangelie.

Tog kom nou die vraag na die geadresseerdes in die preek op. Die preek is immers op ʼn bepaalde gemeente in ʼn bepaalde tyd gerig. Wat hierbo gesê is, beteken nie dat die gemeente nie van belang is as geadresseerdes in die preek nie. Die Bybel laat ons sien hoedat die apostels en profete die boodskap wat hulle moes bring, noukeurig op die volk van God toespits. Die aktualiteit lê egter nie eksklusief by die toespitsing nie, maar in die Woord van God wat gebring word. So alleen vind ons ʼn suiwer uitgangspunt vir ʼn aktuele preek. Ons bepaal nie wat aktueel is nie, maar God. Die evangelie self is aktueel.

Daarmee is die raamwerk beskryf. Binne die raamwerk vra die boodskap nadere toespitsing. Juis omdat dit oor bediening van die evangelie gaan, kan mens die toespitsing verwag.

Eietyds←⤒🔗

Die vraag na toespitsing van die preek kom uit die geheel van die erediens. Ons glo dat die kerkdiens ʼn belangrike ontmoeting met God is, wat binne sy verbond plek het. Maar dan is dit essensieel dat die ontmoeting nie ʼn vreemde element in die lewe van die gemeente is nie. Dit moet ook duidelik wees dat die God wat met sy ewige Woord na die gemeente kom, vandag haar God is. Eers dan is dit ʼn werklike ontmoeting.

Wat in die kerk gebeur, het daarom ook alles te doen met wat in die wêreld gebeur. Want die Hoof van die kerk is die Koning van hierdie wêreld. Die erediens mag nie ʼn geïsoleerde plekkie wees waar die gemeente haar uit die wêreld terugtrek nie. God roep haar tot lewe in die wêreld. Dit moet sy (onder andere) in die kerk leer. Maar dan moet dit ook vir die gemeente duidelik wees wat die kerkdiens met die lewe waarin hulle daagliks staan, te doen het. Dit vereis van die preek dat die boodskap binne die aktualiteit van die evangelie ʼn duidelike toespitsing is op ons tyd.

Jy kan ʼn eietydse preek in die kerk verwag.

Wat is eietyds?←⤒🔗

Dit is natuurlik ʼn begrip waaraan versigtig inhoud gegee moet word. Daar is soveel dinge wat as eietyds aangebied word. Maar binne ons raamwerk van aktualiteit dink ek dat twee dinge belangrik is: jy kan verwag dat die preek gedateer is en geadresseer word.

In die eerste plek is die datum van die preek belangrik. Dit beteken nie noodwendig ʼn week vroeër of die week wat kom nie. Dit gaan daaroor dat die preek ʼn duidelike verhouding toon met die tyd waarin die gemeente leef. Hulle moet immers sien wat dit beteken om in hierdie tyd, in hierdie wêreld, gemeente van Christus te wees. Daarvoor is dit ongetwyfeld so dat hulle moet kan sien wat die wêreld dryf en veral wat die mens in hierdie wêreld dryf. In die alledaagse lewe staan hulle immers van aangesig tot aangesig met die wêreld. En dan moet ʼn suiwer onderskeid getref word tussen wat uit God is en wat nie. Dit gaan ook daaroor om met woord en daad te antwoord. Daarom kan jy verwag dat die preek op hierdie punt sal insig gee in, en die oë skerp sal fokus op, dit waaroor dit in ʼn lewe vir God in hierdie tyd gaan. Dit lewer gedateerde preke waarteen daar nie beswaar kan wees nie.

Die verskil tussen Bybel en preek is duidelik. Die kanon is gesluit, maar ons bly preke maak omdat elke nuwe tyd weer nuwe eise stel aan die manier waarop die gemeente aan haar lewe in die wêreld gestalte gee. Maar nie net die datum van die preek is belangrik nie, die adres vra ook spesiale aandag.

Die preek word nie aan ʼn abstrakte gehoor gerig nie, maar aan ʼn bepaalde, konkrete gemeente. Onderrig en pastoraat kan in die preek hand aan hand gaan. Dit is opvallend hoedat in die apostoliese briewe (ook in die briewe aan die sewe gemeentes) die boodskap duidelik op die geadresseerde gemeente toegespits word. Sonder dat die situasie van die gemeente die aktualiteit bepaal, blyk dit hoe die evangelie op die konkrete gemeente van toepassing is.

Toepassing←⤒🔗

Daar is nog ʼn woord wat so dikwels, juis in verband met die preek opkom: die toepassing. Ek besef dat daarmee ʼn onderwerp aangeroer word waaroor daar baie gesê kan word. Ek laat dit grotendeels daar, omdat dit in hierdie artikels vir my gaan om net ʼn paar sake ter oorweging te gee wat miskien van nut kan wees by gesprekke oor die preek. Daarom net ʼn paar opmerkings binne ons raamwerk.

Die toepassing was vir baie mense nog altyd die kriterium wat beslis of jy ‘iets aan die preek gehad het al dan nie’.

Die toepassing word dan maklik iets soos die waarmerk van ʼn aktuele preek. Tog is daar ook die gedagte dat die boodskap eers aktueel is wanneer dit op ons tyd en situasie toegepas word. Daar word soms vanuit die preek daartoe aanleiding gegee. Vir lank is preke beheers deur ʼn skema van uitleg en toepassing. Eers word die betekenis van die teks breedvoerig behandel. Daarna kom dan die toepassing, waarin die ‘boodskap-vir-vandag’ meegedeel word. In vroeër tye is die twee dan ook duidelik onderskei deur ʼn tussen-sang van die gemeente.

Dit is dus nie vreemd as die gemeente op dié manier weinig meer besef van ʼn ontmoeting met die Here nie. Want voordat die gemeente werklik kan besef hoe die Here homself in die gepredikte Woord gee, moet die evangelie eers aktueel gemaak word.

Die toepassing kan dus nooit ʼn geïsoleerde plek in die preek hê nie. Dan word die indruk geskep dat die aktualiteit van die preek juis dáár lê. Die versoeking is dan groot om die preek te dateer deur behandeling van politieke of kerklike aktualiteite, of om aan die adres van die preek reg te laat geskied deur allerlei praktiese voorbeelde uit die lewe van die gemeente in op te roep.

Maar daarmee is die aktualiteit van die preek nie gewaarborg nie. ʼn Gedateerde preek vra regtig nie ʼn kant en klaar behandeling van die vraagstukke van die oomblik nie, dit vereis boustene vir ʼn Christelike benadering van die vrae. ʼn Geadresseerde preek vra regtig nie ʼn uitvoerige bespreking van die probleme van die gemeente nie, dit vra hulp en steun met die hantering van wat in die gemeente aan die orde van die dag is.

Daarom kan die toepassing van die preek nie ʼn los bylae by die behandeling van die teks wees nie. Jy kan van ʼn aktuele preek verwag dat uit die geheel van die verwerking van die teks, dit duidelik sal word hoe die ewige Woord van God op daardie oomblik van toepassing is.